Referendum odbyło się 30 czerwca 1946 r. Odpowiadano na trzy pytania dotyczące: zniesienia senatu, akceptacji reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu oraz zachodnich granic kraju. Pytania zmuszały uczestników do odpowiedzi „TAK”. Polskie Stronnictwo Ludowe postanowiło zagłosować przeciwko rozwiązaniu senatu. Podkreślało tym krokiem swoją opozycyjność. Referendum to właściwie było sprawdzianem przed wyborami do sejmu, które miały się odbyć w 1947 roku i stanowiło bardzo ważny element wprowadzania władzy komunistycznej.
Na potrzeby referendum stworzono Blok Demokratyczny, w którego skład wchodziły następujące partie: Polska Partia Robotnicza, Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Demokratyczne i Stronnictwo Ludowe.
Jak władza potraktowała referendum, które nazwała „ludowym” w 1946 oraz wybory do sejmu w 1947 roku na terenie powiatu strzeleckiego? Postaram się to przedstawić na podstawie dokumentów Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Strzelcach Krajeńskich.
W każdym z szesnastu obwodów wyborczych zmobilizowano ORMO (poza Strzelcami). Wszystkie drogi w powiecie były kontrolowane. Na stacjach kolejowych w momencie przyjazdu pociągów kontrolowano dokumenty oraz rewidowano osoby nieznane funkcjonariuszom. Na wieżach kościelnych rozmieszczono punkty obserwacyjne – niekiedy wyposażone w karabiny maszynowe. Zarzucono powiat kilkunastoma tysiącami ulotek. Według meldunków UB z terenu powiatu PSL, nie mogąc rozprowadzać legalnie swoich materiałów, rozprowadzał je w sposób nielegalny. Dokonano aresztowań prewencyjnych w stosunku do tak zwanej „antydemokracji” – przeważnie członków PSL-u lub podejrzanych o poglądy sanacyjne. Ludność z zza Buga („z za Bugu”) występuje często jako element burzliwy i reakcyjny. To zagadnienie pozostawiam do następnych opracowań. Jawne nawoływanie referentów UB do dania nauczki lub przeprowadzenia represji przez centralę w Strzelcach Krajeńskich zaowocuje w przygotowaniu do wyborów do sejmu w 1947 roku. Znamienne jest stwierdzenie referenta UB Marciniaka z Drezdenka: „Partja decydująco-rozstrzygająca jest P.P.R”
Wyjaśnienie skrótów użytych w tekście:
PPR – Polska Partia Robotnicza
PSL – Polskie Stronnictwo Ludowe
PPS – Polska Partia Socjalistyczna
SL – Stronnictwo Ludowe
SD – Stronnictwo Demokratyczne
PUBP – Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego
MO – Milicja Obywatelska
ORMO – Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej
Powiat Strzelce Krajeńskie podzielono na 16 obwodów.
Członkowie komisji obwodowych głosowania Ludowego (referendum).
Pisownia oryginalna z meldunków PUBP w Strzelcach Krajeńskich.
Charakterystyka członków komisji wyborczych sporządzona przez PUBP.
Charakterystykę wykonywali referenci UB, a w mniejszych obwodach komendanci posterunków, których opinie były bardzo łagodne.
referendum 46 Kopiowanie
Oryginalna okładka teczki z archiwum IPN
Obwód 1 Strzelce Krainskie
Ochrona Obwodu
W skład ochrony obwodu weszły MO, UB i WP.
Oddział W.P. w sile 30 żołnierzy został z garnizonu Skwierzyna dowódca oddziału ppr. Skrok.
O.R.M.O poza komendantem obwodu nie zostało zorganizowane na terenie obwodu.
Raport
Na terenie obwodu rozrzucone 4 tysiące ulotek nawołujące do głosowania 3x Tak.
Przewod. Karas Jerzy PPR
Kierownik Biura Informacji i Propagandy, aktywny członek PPR ogólnie zachowanie jego jest dobre.
Zast. Stachowski Józef SL
Czł. SL urzędnik pochodzenia chłopskiego. Prowadzi się nienagannie. Posiada małe nieporozumienia małżeńskie.
Czł. Hejlig Franciszek. Właściciel zakład fotograficznego prezes SL. Stary działacz ludowy prowadzi się wzorowo.
Lechowski Ryszard Jest pierwszym sekretarzem powiatowym P.P.R nie stoi na wysokości swego zadania zaniedbuje prace partyjna, jest tchuzliwy, moralne prowadzenie nie jest złe.
Zblewski……… Urzędnik P.U.L przedstawiciel S.D inteligent prowadzi Zycie na stopie umiarkowanej wielki formalista.
Zastępcy czł. Balatonowa Władysław kierownik powiatowego szpitala w Strzelcach aktywna P.P.R
Kiszka Roman właściciel zakładu ślusarsko-mechanicznego człowiek zrównoważony.
Muchewicz Właściciel warsztatu szewskiego prowadzi politykę pokątną niezbyt dobrze ustosunkowany do obecnego ustroju.
Zakszewski (Zakrzewski) Włodzimierz Burmistrz miasta Strzelce, 6 letni jeniec wojenny kapitan Wojska Polskiego do roku 1939. Kawaler lat około 50. W życiu politycznym udziału nie bierze.
Obwód 2 Bobrowko
Przewod. Braumann Stanisław PPS został zmieniony na Czesława Nowaka PPS
Zast. Drozynski Franciszek PPS
Czł. Kozłowski Karol
Malinowski Piotr
Zemsta Czesław
Obwód 3 Chocim (Gościm)
Przewod. Ogorek Jan PPR
Lojalny obywatel i wzorowy demokrata czynności swoje co do głosowania wypełnia chętnie i wzorowo.
Zast. Gołek Zygmund PSL
Spokojny i wzorowy obywatel zapatrywań demokratycznych.
Czł. Świderski Jan P.P.R prowadzi się wzorowo z pełnym poświęceniem oddawał się sprawą referendum.
Czł. Kuchowiak Jan wzorowy ob. i demokrata.
Czł. Marciniak Mieczysław P.P.R postępowaniem swoim zdradza wszelkie formy polityki reakcyjnej i nie cieszy się dobra opinja.
Czł. Machowiak Stanisław nauczyciel Publ. szkoły powszechnej jest to człowiek o nastawieniu antydemokratycznym.
Haupka Andrzej P.P.R zachowuje się wzorowo.
Elementy antydemokratyczne obwodu:
1.Surmiński Michał
2.Wachowiak Stanisław
3.Olejnik
Obwód 4 Dobiegniewo (Dobiegniew)
Nastroje wśród ludności obwodu.
Jednosc (ludność) tut. Obwodu w większej części jest wrogo ustosunkowana do rządów Polski Demokratycznej. Na terenie tut. Obwodu nie istnieje żadna partia polityczna.
Przewod. Graban ZZK został zamieniony na Wołszyna Władysława kupca bezpartyjnego (Graban był członkiem Związku Zawodowego Kolejarzy)
Zast. Szymanowski Jan PPR
Czł. Fetkowski Juljusz burmistrz miasta były kapitan W.P. z przed, 1939 r obecnie bez zarzutu.
Gajdamowicz bezpartyjny
Czapliński Leon bezpartyjny
Grabowski Adam bezpartyjny były zarządca majątku sowieckiego.
Kalicki (Malicki) bezpartyjne elektrom. opjnia niepotwierdzona.
Wozniak Stanisław krawiec
Marczak Antoni właściciel sklepu dość zamożny, wrogo nastawiony do obecnego nastroju.
Parzarycki Jan naczelnik urzędu poczty.
Elementy antydemokratyczne:
1 .Antoni Manczyn
2.Fetkowski Juljusz
3.Grabowski Adam
Wyżej wymienieni to osobnicy wrogo nastawieni do obecnych Rządów Demokratycznych, a zwolennicy Rzadów sanacyjnych i tych sprzed 1939r.
/-/ Referent gminny Napierała.
Obwód 5 Drezdenko
Nastroje wśród ludności obwodu.
Ludność tego Obwodu w stosunku do referendum zachowuje spokój. Jedynie czł. Partii P.S.L prubuje wnieść zamieszanie i ferment wśród ludności mniej uświadomionej. Jako element fermentujący się jest ludność z za Bugu, osiedlona na tych terenach.
Wpływy partji legalnych.
Wpływowa partja na większą cześć ludności jest P.S.L
Decydująco –rozsztrzygająca partja jest P.P.R
Średnio wpływowa partja jest P.P.S
Dużą ilość sympatyków posiada Z.H.P
Skład komisji:
Przewod. Marciniak Józef PPR
Pracował pełnym poświęceniem nad sprawami referendum prowadzi walkę prowadzi walkę z reakcyjnymi elementami.
Zast. Gorzyc Stanisław PPS
Bezpartyjny inżynier pracuje w związku energetycznym.
Czł. Rybak Czesław P.P.R wzorowy demokrata.
Czł. Wdowicki Marian P.S.L kierownik kina. Człowiek interesu politycznie niezainteresowany.
Akcja agitacyjna PSL
Pod naciskiem U.B. pracownicy pow. Zarządu P.S.L (Drezdenku) urządzili wiec, przed wyborczy na owym wiecu potępiono działalności band reakcyjnych oraz wezwano członków P.S.L. do trzykrotnej odpowiedzi tak na trzy pytania referendum. Przyciśnięty dobrze przez U.B. sekretarz zarządu oddali do urzędu ponad 1000 ulotek wydanych przez P.S.L. Jawnych agitacji ze strony kół P.S.L nie było a to z powodu bojaźni i nie pewności w swoje siły.
Elementy antydemokratyczne działające na Terenie obwodu.
1.Derda Kazimierz
2.Matuszak Adam
3.Swiniarski Antoni
4.Deskurowa
5.Matela Wiktor
6.Subiński kier. Izby skarbowej
7. Młotek kier. P.U.S
8.Kaczmarek Stefania wła. Kawiarni
9.Świniarski Zdzisław
10.Zabokszycki Jerzy
11.Świniarski Jerzy
12.Ferenstajn Władysław kierownik młyna
13.Czewoczynska urzędniczka.
14.Stokłasiński urzędnik.
15.Szpak kierownik spółdzielni.
16.Przybysz Edmund komendant huwca Z.H.P
17.Nieefor Hubert
Podani w spisie osobnicy przeważnie czołowi działacze pow. P.S.L przedstawiają się jako element antydemokratyczny do obecnego ustroju Państwowego.
Akcja profilaktyczna
Zastosować środek zapobiegawczy, i osadzić na czas trwania referendum następujące osoby.
Derda ,Matela, Świniarski Antoni, Świniarski Zdzisław, Matuszak , Kaczmarek , Zabokszycki.
Szef zwolnił wyżej wymienionych przed dniem głosowania.
Raport
Urna wyborcza o godz 4 rano 1.7.46r. Urnę wyborczą konwojowano dwoma autami i czterema motocyklami oraz piętnastu ludzi.
/-/ Ref.gm.P.U.B.P Strzelce
marciniak
Obwód 6 Nowe Drezdenko
Przewod. Fiedor Jan
Zast. Grabowski Franciszek
Czł.Kiełbasa Marek
Bednarek Stanisław
Orczykowski Feliks
Tomala Józef
Raport
Po przejściu pociągów na dworzec po zrewidowaniu dokumentów podejrzanych pakunków nic ważnego nie zauważono.
/-/ Referent P.U.B.P
Goch Wojciech
W następnym raporcie ludności cywilnej przyjezdnej zrewidowano, dokumenty, walizki nie zauważono i nie znaleziono nic podejrzanego.
Obwód 7 Goszczanowo
Przewod. Bober Władysław PPR
Kierownik szkoły powszechnej.
Zast. Petrykowski Wacław PPR
Sekretarz gminy PPR wzorowy demokrata uczciwy polak
Czł. Biniak Józef
Skowroniak Hipolit
Krawczyk Władyslaw
Obwód 8 Gorki (Górki)
Ogół ludności to przeważnie osadnicy z za Buga, niezbyt zadowoleni z Ziem zachodnich tym czasem żle ustosunkowani do „referendum”. Ludność niezespolona w żadnych partjach politycznych.
Charakterystyki brak z powodu zaniedbania takowych przez referenta U.B. Gorki sierz. Łasicy Józefa.
Elementy antydemokratyczne Obwodu
Wiśniewski Jan
Wiśniewski Antoni
Jorek Wacław
Rozsiewają złowrogie wersje oraz szkodliwą propagandę. Zatrzymać na czas referendum.
Obserwowali zebranie Stronnictwa Ludowego i patrzyli kto idzie. Zaznaczam będą szkodnikami głosowania.
Popierwsze proszę tak nie zaklejać nie można rozkleić za klejone nie da się czytać.
/-/ Łasica Józef
Przewod. Nowaczyk Jan SL
Zast. Szefler Bogusław PPR
Obwód 9 Kurowo Stare
Ludność tego Obwodu w sześćdziesięciu procentach jest wrogo ustosunkowana do obecnego ustroju. Jako element burzliwy przedstawiają się repatrianci z za Bugu.
Nie istnieje żadna partja polityczna.
Przewod. Polski Adam SL
Kierownik szkoły powszechnej wzorowy demokrata.
Zast. Gołębiowski Mieczysław PPS
Gospodarz rolny sprawami politycznymi mało zainteresowany.
Czł. Turkot Henryk SL osadnik rolny politycznie nierozwinięty.
Czl.Bałdyka Szczepan SL osadnik rolny , tajemniczy i wykrętny, uporczywy nie wykonuje nałożonych na niego obowiązków.
Elementy antydemokratyczne Obwodu.
1.Jaremicz Włodzimierz dentysta wrogo nastawiony do obecnego ustroju państwowego żle wyraza się o członkach Rządu Jedności Narodowej.
2.Gorny urzędnik Z.H.P jest nastawienia anty-demokratycznego.
3.Kominiarek urzędnik gminy Z.H.P zwolennik sanacji.
4.Garcznik,mierniczy obwodowy prawdopodobnie były osadnik względnie folksdojcz. Był wartownikiem nad niewolnikami.
5.Padewski Franciszek wrogo nastawiony.
6.Ponicki Franciszek sołtys gromady Kawki prawdopodobnie folksdojcz.
7.Banicki Jan interesuje się osobami drugiemi chodzi po wsiach i przeprowadza wywiady co kto robi jaki jest inwentarz i.t.p
/-/Kurowo Stare
Referent Czerkawski
Obwód 10 Lubicz
Ludność przeważnie rolnicza mało interesuje się wydarzeniami politycznymi, ulega większej części wersjom i złowrogiej propagandzie.
Przewod. Białkowski (Bratkowski) Edward SL
Wzorowy demokrata
Zast. Kuczyński Edward Bezp.
Zdemobilizowany żołnierz wzorowy demokrata.
Czł. Styczeń Roman
Kołodziejczyk Jakob
Jakulak Kazimierz
Śpiewak Bolesław
Kłos Feliks
Klimek Kazimierz.
Wszyscy wzorowi demokraci.
Raport
Sekretarka wójta która się miesza. Pan wójt z sekretarką robią ferment. Proszę reagować ta sprawa i skończyć z panem wójtem niech nie zakłuca spokoju.
Mł. Referent
An
Obwód 11 Mierzecin
W obwodzie jest tylko jeden członek P.P.R który to we wszystkich sprawach wystęuje aktywnie, paraliżuje złe wystąpienia osób drugich.
Przewod. Marszycki (Marszewski) Kazimierz SL
Zastępca wójta referat wojskowy.
Zast. Konecki Józef PPR
Kowal wzorowy pracownik
Czł. Sznajder Edward kierownik gorzelni
Sumowski Stefan bezpartyjny kierownik zespołu nieruchomści przebywał kilka lat na Syberji
Obwód 12 Niegosław
Przewod. Pietrzak Jan PPR
Kupiec cichy i spokojny
Zast. Byczyński Wawrzyn SL zastąpiony przez Ziętek Franciszek PPR
Czł.Galiński Marian
Czaj Wojciech
Obwód 13 Ogrody (Ogardy)
Wśród ludności panuje jedynie na ogół spokój jedyne pewne grupy pochodzące z za Bugu nie są zadowoleni z terenów zachodnich.
Przewod. Biłecki (Małecki) Józef PPR
Zast. Kowalski Feliks zastąpiony przez Jaruga Józef
Czł.Malczyk Kazimierz
Chudy Stanisław
Karpiński Franciszek
Bryk Józef
Wszyscy demokraci.
Raport
Posiadamy tylko dwa karabiny i automaty ruskie.
/-/ Komendat posterunku
Kłosko
Obwód 14 Słonowo
Przewod. Dworaczyk (Dworak) Franciszek SL
Kierownik szkoły powszechnej.
Zast. Kielek (Kielsek) Antoni
Rolnik
Czł .Czupryniak Józef
Froniak Włodzimierz
Jeziorski Bolesław
Kaczmarek Franciszek
Bakowicz Józef
Frania Jakob
Wszyscy zaopatrywania demokratyczne.
Obwód 15 Trzebieszowo (Trzebicz)
Nastroje wśród ludności Obwodu
Dobry nastrój który mógłby zaistnieć na tym terenie, po jest ustawicznie przez pewne koła P.S.L. to też ludność siedlona tu na te tereny a pochodząca za Bugu jest w złym ustosunkowaniu do pewnych posunięć Rzadu Jedności Narodowej.
Wpływowa partja na większość ludzi to P.S.L. W sprawch decydujących przewyższa mniejsza liczebnie P.P.R
Przewod. Czuprykowski Gustaw PPR
Sekretarz koła wzorowy i uczciwy Polak.
Zast. Wyskoszyl(Wyskoczył) Władysław bezp.
Były funkcjonariusz policji granatowej nieprzyjazny do obecnego ustroju państwowego.
Czł.Piątek Stanisław członek P.S.L zapatrywań antydemokratycznych zwolenik rządu londyńskiego.
Jankiewicz Jan PSL przeprowadza złowrogą propagandę głosi [R1] ide Mikołajczyka.
Ołownia Jan SL wzorowy Polak i demokrata
Oksyniak Władysław PPR prowadzi się nienagannie.
Ścisło Wacław bezpartyjny podejrzanie politycznie niepewny.
Michalak Ludwig piekarz P.P.R prowadzi się wzorowo.
Cybulski Franciszek P.P.R lubi używać alkohol przeciwnik Z.S.R.R. Uprawia „mały szaber”
Stachowiak bezpartyjny wójt wrogo ustosunkowany do demokracji pragnie rządów sprzed 1939r.
Wierzy tylko we własny interesy wykorzystuje tak chłopa jak i robotnika.
Elementy antydemokratyczne
1.Jankiewicz Jan osadnik rolny w gromadzie Osów prezes pow. zarządu P.S.L
2.Kaczanowski
3.Stachowiak
4.Ścisło Wacław
5.Piątek Stanisław
6.Malinowski
Raporty
Referenta gminy Trzebiszewo Jaroszewicza Czesł.
Przewodniczący komisji ma wytłumaczyć ludności że mają być bez obawy ze nie jest to głosowanie pod terorem tylko dla ochrony przed złym elementem tem który by nam mógł szkodzić w czasie głosowania. Komendant, za-ca i wszyscy milicjanci zgodzili się na współpracę.
Meldunek
Podaję prowodyrów którzy mogliby zaszkodzić w czasie głosowania
Błaszczyk zamieszkały Chocimiec
Rebas Konstanty zamieszkały Osów
Jankiewicz Jan zamieszkały Osów
Sobota Jan zamieszkały Trzebieszewo-Nowe
Hak Adam zamieszkały Chocimiec
Brodowski Andrzej Przynotecko
Wszyscy należą do P.S.L i mogą przeszkodzić w głosowaniu.
Raport sprawozdawczy
W tartaku państwowym w Trzebieszewie zobaczyć czy są wszyscy pracujący tam jeńcy niemieccy w lagrze. Rozkazałem kierownikowi tartaku już miesiąc temu by jeńców nie wypuszczał poza bramę tartaku on jednakowosz nie słucha tylko robi po swojemu. Trzeba jego trochę przegonić bo on strasznie mądry jest to kolega obywatela Kmiecika z Przynotecka.
Obwód 16 Zwierzyn
Nastroje ludności w Obwodzie.
Wśród ludności panuje na ogół spokój, jedynie pewne grupy ludności pochodzące z za Bugu, wyraża swoje niezadowolenie z, osadnictwa na ziemiach zachodnich.
Wpływowa partia jest P.P.R jako druga jest S.L.
Przewod. Stankiewicz Andrzej SL
Zułwin jest dobrym demokratą, jak również gospodarzem.
Zast. Frumentowicz Stanisław PSL
Kierownik młyna w Gorecku. Do obecnego ustroju nastawiony reakcyjnie, zwolennik rządów Sanacyjnych.
Czł.
Łabanowicz kierownik szkoły powszechnej w Grodzisku zaopatrywań czysto demokratycznych.
Nazurowicz Piotr S.L. zamieszkały Sławno politycznie rozwinięty.
Kasica Józef inteligent polityką mało się zajmuje.
Ksiezypolski gospodarz rolny zaopatrywań demokratycznych
Hajdul gospodarz zadowolony z obecnego ustroju.
Podlasiuk gospodarz rolny cichy i spokojny.
Nowo odnalezione dowody potwierdzające fałszerstwo referendum.
Wyniki do artykułu referendum 1946. Przed i po korekcie ( sfałszowaniu) oraz fragment raportu sytuacyjnego który ma tłumaczyć niekorzystny wynik referendum. W ostatnim dokumencie opisano kto przeprowadził korektę głosowania jak również zawarto niepochlebną opinie o kom. M.O.
Do szefa W.U.B.P. w Poznaniu
Sprawozdanie z wyniku głosowania
Uprawnionych do głosowania 16000
Głosowała taka sama liczba tj. 99 %.
I. Stan głosowania faktyczny
1. pytanie oddano 32 % głosów tak
2. = = 32 % = =
3. = = 50 % = =
Reszta głosów w procentach była nie.
Po korekcie
II. Stan naszego pow. wygląda następ.
1. pyt. oddano głosów tak 68 % reszta nie
2. = = = = 68 % = =
3. = = = = 96 % = =
Stan przed dwójką rzymska został oddany
do Okręgowej Komisji. Głos. Lud. w Poznaniu.
Szef P.U.B.P. w Strzelcach
Samolczyk
--
oprac. Ryszard Drewniak
Materiały pochodzą z archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział Szczecin i Poznań.
